مدرسه شوکتیه بیرجند: نماد آغاز آموزش نوین در شرق ایران

در دل شهر بیرجند، بنایی تاریخی و باشکوه قرار دارد که نه‌تنها از منظر معماری اسلامی ارزشمند است، بلکه از لحاظ فرهنگی نیز نقطه عطفی در تاریخ آموزش ایران به شمار می‌رود: مدرسه شوکتیه. این مدرسه، که در سال ۱۲۸۲ هجری شمسی تأسیس شد، سومین مدرسه به سبک نوین در ایران محسوب می‌شود.

بنیان‌گذار مدرسه، شوکت‌الملک علم، از رجال برجسته خراسان جنوبی و از پیشگامان اصلاحات آموزشی بود. او با درک ضرورت آموزش نوین، فضایی را فراهم کرد که در آن، کودکان و نوجوانان بیرجندی برای نخستین‌بار با علوم جدید، حساب، جغرافیا، زبان فارسی و عربی به‌صورت کلاسه و منظم آشنا شدند.

ساختمان مدرسه، ترکیبی از معماری ایرانی-اسلامی است با طاق‌نماهای زیبا، حیاط مرکزی، حجره‌ها، ایوان‌ها و گچ‌بری‌های هنرمندانه. در آن زمان، بسیاری از دانش‌آموزان از خانواده‌های متمول و گاه از دیگر شهرها برای تحصیل به شوکتیه می‌آمدند. بعدها، این مدرسه به مرکزی برای آموزش معلمان، طلاب و حتی مکاتبات دولتی در شرق کشور بدل شد.

امروزه، شوکتیه نه تنها به‌عنوان یک اثر تاریخی ثبت‌شده است، بلکه نمادی از پیشگامی علمی و فرهنگی خراسان جنوبی در دوران قاجار به شمار می‌رود. بازدید از این مدرسه، فرصتی است برای لمس بخشی از تاریخ ایران؛ زمانی که نور آموزش، آرام‌آرام از دل تاریکی بی‌سوادی سر برآورد.